मित्रांनो, आज आपण भारतीय दंड संहिता (IPC) मधील एक महत्त्वाचा कलम, IPC 278 याबद्दल बोलणार आहोत. विशेषतः, मराठी भाषेत या कलमाचा अर्थ काय आहे आणि ते कोणत्या परिस्थितीत लागू होते, हे समजून घेऊया. कलम 278 हे **'लोक'

(public) ** 'आरोग्यासाठी' ** (health) ** ** 'हानिकारक' ** (noxious) ** 'वायू' ** (gas) ** 'किंवा' ** (or) ** 'धूर' ** (vapour) ** 'सोडून' ** (emitting) ** 'सार्वजनिक' ** (public) ** 'त्रास' ** (nuisance) ** 'निर्माण करणे' ** (causing) ** याबद्दल आहे. सोप्या भाषेत सांगायचं झाल्यास, जर कोणी व्यक्ती सार्वजनिक ठिकाणी असा काही वायू किंवा धूर सोडतो, ज्यामुळे लोकांच्या आरोग्याला त्रास होतो किंवा धोका निर्माण होतो, तर त्याला या कलमांतर्गत शिक्षा होऊ शकते. हे कलम विशेषतः शहरांमध्ये किंवा गर्दीच्या ठिकाणी खूप महत्त्वाचे ठरते, जिथे हवा प्रदूषण किंवा तत्सम समस्या अधिक प्रमाणात दिसून येतात. आपण अनेकदा पाहतो की काही कंपन्यांमधून किंवा वाहनांमधून निघणारा काळा धूर वातावरणात मिसळतो, ज्यामुळे श्वसनाचे विकार वाढतात. IPC 278 याच प्रकारच्या कृत्यांना आळा घालण्यासाठी आहे. या कलमाचा उद्देश हा **'सार्वजनिक'

(public) ** 'आरोग्याचं' ** (health) ** 'रक्षण' ** (protection) ** करणं आणि **'शांतता' ** (peace) ** 'आणि' ** (and) ** 'सुव्यवस्था' ** (order) ** राखणं हा आहे. या कायद्यामुळे नागरिकांना एका स्वच्छ आणि निरोगी वातावरणात जगण्याचा हक्क मिळतो.

IPC 278 कलमाचे बारकावे आणि कायदेशीर पैलू

मित्रांनो, IPC 278 कलम समजून घेताना, त्यामागील कायदेशीर पैलू आणि बारकावे जाणून घेणे खूप महत्त्वाचे आहे. हे कलम केवळ 'वायू' किंवा 'धूर' यापुरते मर्यादित नाही, तर त्यात **'हानिकारक' ** (noxious) ** 'पदार्थ' ** (substance) ** यांचा समावेश होतो, जे सार्वजनिक आरोग्यासाठी धोकादायक ठरू शकतात. या कलमांतर्गत गुन्हा सिद्ध करण्यासाठी, काही गोष्टी सिद्ध कराव्या लागतात. पहिली गोष्ट म्हणजे, आरोपीने **'जाणूनबुजून' ** (intentionally) ** असा वायू किंवा धूर सोडला पाहिजे, ज्यामुळे **'सार्वजनिक'

(public) ** 'जागेत' ** (place) ** 'त्रास' ** (nuisance) ** निर्माण होईल. दुसरे म्हणजे, या त्रासामुळे **'लोकांच्या'

(people's) ** 'आरोग्याला' ** (health) ** 'धोका' ** (danger) ** निर्माण झाला पाहिजे किंवा **'गैरसोय' ** (inconvenience) ** झाली पाहिजे. उदाहरणार्थ, एखाद्या कारखान्यातून निघणारा विषारी धूर, किंवा एखाद्या ठिकाणी रसायनं जाळल्यामुळे पसरलेला दुर्गंधीयुक्त वायू, ज्यामुळे परिसरातील लोकांना श्वसनाचा त्रास होऊ लागतो. या कलमाचा मुख्य उद्देश हा **'सार्वजनिक'

(public) ** 'आरोग्य' ** (health) ** आणि **'सुरक्षा' ** (safety) ** जपणे हा आहे. हे कलम केवळ व्यक्तींविरुद्ध नाही, तर कंपन्या आणि इतर संस्थांवरही लागू होऊ शकते, जर त्यांच्या कामामुळे सार्वजनिक आरोग्याला धोका निर्माण होत असेल. कायद्याचे उल्लंघन झाल्यास, या कलमांतर्गत **'कारावास' ** (imprisonment) ** किंवा **'दंड' ** (fine) ** किंवा **'दोन्ही' ** (both) ** शिक्षा होऊ शकते. शिक्षेची तीव्रता गुन्ह्याच्या गांभीर्यावर आणि त्याने झालेल्या नुकसानीवर अवलंबून असते. त्यामुळे, कोणत्याही व्यक्तीने किंवा संस्थेने असे कृत्य करण्यापूर्वी या कलमाचा विचार करणे अत्यंत आवश्यक आहे. हे केवळ कायद्याचे पालन करणे नव्हे, तर आपल्या समाजाप्रती असलेली जबाबदारी आहे.

'सार्वजनिक त्रास' म्हणजे काय?

मित्रांनो, IPC 278 कलमात 'सार्वजनिक त्रास' (Public Nuisance) ही संकल्पना खूप महत्त्वाची आहे. **'सार्वजनिक'

(public) ** 'त्रास' ** (nuisance) ** म्हणजे अशी कोणतीही कृती, जी **'अवैध' ** (unlawful) ** आहे आणि ज्यामुळे **'सामान्य'

(common) ** 'नागरिकांना' ** (citizens) ** **'त्रास' ** (annoyance) ** होतो, **'धोका' ** (danger) ** निर्माण होतो किंवा **'आरोग्याला' ** (health) ** **'हानी' ** (harm) ** पोहोचते. हे फक्त एका व्यक्तीला किंवा काही मोजक्या लोकांना होणारा त्रास नसून, **'संपूर्ण'

(entire) ** 'समुदायाला' ** (community) ** किंवा **'मोठ्या'

(large) ** 'वर्गाला' ** (class) ** होणारा त्रास असतो. IPC 278 च्या संदर्भात, हा त्रास विशेषतः **'हवा'

(air) ** 'प्रदूषणामुळे' ** (pollution) ** किंवा **'विषारी' ** (toxic) ** वायू किंवा धूर पसरवण्यामुळे होतो. उदाहरणार्थ, एखादी व्यक्ती सतत आपल्या घरातून असा धूर सोडत असेल, ज्यामुळे शेजारच्या लोकांना श्वास घ्यायला त्रास होत असेल, तर ते सार्वजनिक त्रासाचे उदाहरण ठरू शकते. किंवा एखाद्या कारखान्यातून निघणारा धूर, जो शेकडो लोकांच्या आरोग्याला बाधा पोहोचवत असेल, तो देखील सार्वजनिक त्रासाचा भाग आहे. **'सार्वजनिक'

(public) ** 'त्रासा' ** (nuisance) ** अंतर्गत येणारी कृत्ये ही **'गुन्हेगारी'

(criminal) ** स्वरूपाची असतात आणि त्यासाठी IPC मध्ये विविध कलमे आहेत. IPC 278 हे त्यापैकी एक आहे, जे विशेषतः **'सार्वजनिक'

(public) ** 'आरोग्यासाठी' ** (health) ** 'हानिकारक' ** (noxious) ** असलेल्या वायू किंवा धुराशी संबंधित आहे. या कलमाचा मुख्य उद्देश हा **'सर्वांसाठी'

(for all) ** 'एक' ** (a) ** 'सुरक्षित' ** (safe) ** आणि **'निरोगी' ** (healthy) ** 'वातावरण' ** (environment) ** सुनिश्चित करणे आहे. जर तुमच्या आसपास कोणी असे कृत्य करत असेल, ज्यामुळे सार्वजनिक आरोग्याला धोका निर्माण होत असेल, तर तुम्ही संबंधित अधिकाऱ्यांकडे तक्रार करू शकता. **'कायद्याचे' ** (law) ** 'पालन' ** (compliance) ** करणे हे आपल्या सर्वांचे कर्तव्य आहे, जेणेकरून आपण एका चांगल्या समाजात राहू शकू.

IPC 278: कोणत्या परिस्थितींमध्ये लागू होते?

मित्रांनो, IPC 278 हे कलम नक्की कोणत्या परिस्थितीत लागू होते, हे समजून घेणे महत्त्वाचे आहे. हे कलम तेव्हाच लागू होते, जेव्हा **'एखादी व्यक्ती' ** (a person) ** **'सार्वजनिक'

(public) ** 'जागेत' ** (place) ** **'असा' ** (such) ** 'वायू' ** (gas) ** किंवा **'धूर' ** (vapour) ** सोडते, जो **'इतर'

(other) ** 'लोकांसाठी' ** (people) ** **'हानिकारक' ** (noxious) ** किंवा **'अस्वच्छ' ** (offensive) ** असतो. **'सार्वजनिक'

(public) ** 'जागा' ** (place) ** म्हणजे काय? तर, रस्ते, उद्याने, बाजारपेठा, सार्वजनिक वाहतूक किंवा इतर कोणतीही जागा जिथे सामान्य नागरिक सहजपणे जाऊ शकतात. **'जाणूनबुजून' ** (intentionally) ** हे कृत्य करणे महत्त्वाचे आहे. म्हणजे, जर कोणाचा अपघात झाला आणि त्यातून काही धूर बाहेर पडला, तर ते या कलमांतर्गत येणार नाही. पण जर कोणी जाणीवपूर्वक असा धूर सोडला, ज्यामुळे इतरांना त्रास होईल, तर मात्र ते कायद्याच्या कक्षेत येईल. **'उदाहरणार्थ' ** (for example) **:

• वाहनांमधून निघणारा अतिरिक्त धूर: जुन्या किंवा बिघडलेल्या वाहनांमधून निघणारा काळा धूर, जो हवेची गुणवत्ता खराब करतो आणि श्वसनाचे आजार वाढवतो.
• कारखान्यांमधून सोडला जाणारा विषारी वायू: अनेक कारखाने प्रक्रिया करताना असे वायू बाहेर सोडतात, जे परिसरातील लोकांच्या आरोग्यासाठी धोकादायक ठरू शकतात.
• जाळलेल्या कचऱ्याचा धूर: सार्वजनिक ठिकाणी किंवा निवासी परिसरात कचरा जाळल्यास, त्यातून निघणारा धूर लोकांना त्रासदायक ठरू शकतो.
• अस्वच्छ व्यवसाय: काही व्यवसाय, जसे की चामड्याच्या वस्तू बनवणे किंवा काही प्रकारचे खाद्यपदार्थ बनवणे, यातून निघणारा दुर्गंधीयुक्त धूर किंवा वायू लोकांना त्रास देऊ शकतो.

**'IPC 278' ** (IPC 278) ** नुसार, अशा कृत्यांसाठी **'सहा महिन्यांपर्यंतचा'

(up to six months) ** **'कारावास' ** (imprisonment) ** किंवा **'दोनशे'

(two hundred) ** **'रुपयांपर्यंतचा' ** (up to rupees) ** 'दंड' ** (fine) ** किंवा **'दोन्ही' ** (both) ** शिक्षा होऊ शकते. **'मुख्य' ** (main) ** 'गोष्ट' ** (thing) ** ही आहे की, या कलमामुळे **'सार्वजनिक'

(public) ** 'आरोग्याचं' ** (health) ** 'संरक्षण' ** (protection) ** करणं हा आहे. आपल्या सर्वांची जबाबदारी आहे की आपण असे कृत्य करू नये आणि इतरांनाही तसे करण्यापासून परावृत्त करावे. **'स्वच्छ' ** (clean) ** 'आणि' ** (and) ** 'निरोगी' ** (healthy) ** 'वातावरण' ** (environment) ** हे आपल्या सर्वांच्या मूलभूत हक्कांपैकी एक आहे.

IPC 278: शिक्षेची तरतूद आणि परिणाम

मित्रांनो, IPC 278 या कलमांतर्गत येणाऱ्या गुन्ह्यांसाठी काय शिक्षा आहे आणि त्याचे काय परिणाम होऊ शकतात, याबद्दल आपण सविस्तर बोलूया. **'कायद्याचा' ** (law) ** 'उद्देश' ** (purpose) ** हा लोकांना योग्य मार्गावर आणणे आणि समाजात सुव्यवस्था राखणे हा असतो. IPC 278 नुसार, जर कोणी व्यक्ती सार्वजनिक ठिकाणी हानिकारक वायू किंवा धूर सोडून सार्वजनिक त्रास निर्माण करत असेल, तर त्याला **'सहा महिन्यांपर्यंतच्या'

(up to six months) ** **'कारावासाची' ** (imprisonment) ** शिक्षा होऊ शकते. यासोबतच, **'दोनशे'

(two hundred) ** **'रुपयांपर्यंतचा' ** (up to rupees) ** **'दंड' ** (fine) ** देखील आकारला जाऊ शकतो. काही प्रकरणांमध्ये, **'न्यायाधीश' ** (judge) ** परिस्थितीनुसार **'दोन्ही' ** (both) ** शिक्षा एकत्रही देऊ शकतात. **'शिक्षेची' ** (punishment) ** 'तीव्रता' ** (severity) ** ही गुन्ह्याच्या गांभीर्यावर, त्याने समाजात किती प्रमाणात त्रास निर्माण केला आहे, आणि बाधित लोकांच्या आरोग्यावर काय परिणाम झाला आहे, यावर अवलंबून असते. उदाहरणार्थ, जर एखाद्या कारखान्यातून निघालेल्या वायूमुळे अनेक लोक गंभीर आजारी पडले, तर शिक्षा अधिक कठोर असू शकते. या कलमाचा मुख्य उद्देश हा **'दंडात्मक' ** (punitive) ** कारवाई करून लोकांना धडा शिकवणे नसून, **'प्रतिबंधात्मक' ** (preventive) ** उपाययोजना करणे आहे. म्हणजे, लोकांना असे कृत्य करण्यापासून परावृत्त करणे आणि **'पर्यावरणाचं' ** (environment) ** 'क्षण' ** (protection) ** करणे. **'IPC 278' ** (IPC 278) ** अंतर्गत होणारी कारवाई ही **'नागरिकांच्या' ** (citizens) ** **'आरोग्याचं' ** (health) ** 'संरक्षण' ** (protection) ** करण्यासाठी एक महत्त्वाचे पाऊल आहे. या कायद्यामुळे कंपन्यांना आणि व्यक्तींना त्यांच्या कामामुळे पर्यावरणावर होणाऱ्या परिणामांबद्दल अधिक जबाबदार राहण्यास प्रोत्साहन मिळते. **'कायद्याचं' ** (law) ** 'ज्ञान' ** (knowledge) ** असणं आणि त्याचं पालन करणं, हे एका सुजाण नागरिकाचं लक्षण आहे. जर तुमच्या आसपास कोणी असे कृत्य करत असेल, ज्यामुळे सार्वजनिक आरोग्याला धोका निर्माण होत असेल, तर तुम्ही योग्य ठिकाणी तक्रार करून या कायद्याची अंमलबजावणी होण्यास मदत करू शकता. **'आपला' ** (our) ** 'समाज' ** (society) ** 'आणि' ** (and) ** 'पर्यावरण' ** (environment) ** 'आपल्याला' ** (us) ** 'सुरक्षित' ** (safe) ** 'ठेवणं' ** (keeping) ** 'हे' ** (this) ** 'आपलं' ** (our) ** 'कर्तव्य' ** (duty) ** आहे.

IPC 278: सारांश आणि महत्त्वाचे मुद्दे

मित्रांनो, आज आपण IPC 278 या कलमाबद्दल सविस्तर माहिती घेतली. **'भारतीय'

(Indian) ** 'दंड'

(Penal) ** 'संहिता' ** (Code) ** मधील हे कलम **'सार्वजनिक'

(public) ** 'आरोग्यासाठी' ** (health) ** 'हानिकारक' ** (noxious) ** असलेल्या वायू किंवा धुरामुळे होणाऱ्या त्रासाशी संबंधित आहे. आपण पाहिले की, **'जेव्हा' ** (when) ** 'एखादी'

(a) ** 'व्यक्ती' ** (person) ** 'जाणूनबुजून' ** (intentionally) ** सार्वजनिक ठिकाणी असा वायू किंवा धूर सोडते, ज्यामुळे **'इतर'

(other) ** 'लोकांना' ** (people) ** 'त्रास' ** (nuisance) ** होतो किंवा त्यांच्या आरोग्याला धोका निर्माण होतो, तेव्हा हे कलम लागू होते. **'सार्वजनिक'

(public) ** 'जागा' ** (place) ** यात रस्ते, उद्याने, बाजारपेठा अशा ठिकाणांचा समावेश होतो. **'IPC 278' ** (IPC 278) ** नुसार, अशा गुन्ह्यांसाठी **'सहा महिन्यांपर्यंतच्या'

(up to six months) ** **'कारावासाची' ** (imprisonment) ** किंवा **'दोनशे'

(two hundred) ** **'रुपयांपर्यंतच्या' ** (up to rupees) ** **'दंडाची' ** (fine) ** किंवा **'दोन्ही' ** (both) ** शिक्षेची तरतूद आहे. या कलमाचा मुख्य उद्देश **'पर्यावरणाचं' ** (environment) ** 'संरक्षण' ** (protection) ** करणे आणि **'सर्वांसाठी' ** (for all) ** 'निरोगी' ** (healthy) ** 'वातावरण' ** (environment) ** सुनिश्चित करणे हा आहे. हे कलम कंपन्या आणि व्यक्ती दोघांनाही लागू होते. **'कायद्याचं' ** (law) ** 'ज्ञान' ** (knowledge) ** ठेवून त्याचे पालन करणे हे आपल्या सर्वांचे कर्तव्य आहे. **'आपल्या' ** (our) ** 'समाजात' ** (society) ** 'स्वच्छता' ** (cleanliness) ** आणि **'आरोग्य' ** (health) ** टिकवून ठेवण्यासाठी IPC 278 सारखे कायदे खूप महत्त्वाचे आहेत. त्यामुळे, मित्रांनो, आपण सर्वांनी मिळून आपल्या सभोवतालचे वातावरण स्वच्छ ठेवण्याचा प्रयत्न केला पाहिजे. **'एकत्रित' ** (together) ** 'प्रयत्नांनी' ** (efforts) ** 'आपण' ** (we) ** 'एक' ** (a) ** 'उत्तम' ** (better) ** 'आणि' ** (and) ** 'आरोग्यदायी' ** (healthy) ** 'समाज' ** (society) ** निर्माण करू शकतो. धन्यवाद!